Vluchten in je hoofd
‘Hij verplichtte me te verbeelden wat ik niet had gezien’, zegt Mauk, het hoofdpersonage uit de gelijknamige roman van Jan Vantoortelboom. Mauk heet in het echt Maurice K. Zijn naam is even verminkt als het leven dat hij heeft geleid. Mauk is als twaalfjarige getuige geweest van de dood van zijn moeder. De relatie met zijn vader gaat steil bergaf.
Met Mauk loopt het fout. Vantoortelboom suggereert dat Mauk een fugue of een psychotische periode beleeft. Helemaal duidelijk wordt het niet. Van Toortelboom beschrijft die wazigheid heel nauwkeurig. Een goeie roman (Mauk kreeg vorig jaar de Boekenbon Literatuurprijs) brengt tegenstellingen onder woorden en plaatst je in het universum van personages die mijlenver van je afstaan.
De afgelopen twee jaar stegen de crisisvragen voor kinderen en jongeren met een kwart, zodat Mauk dichterbij is dan je denkt. Mauk groeit op in een onveilige omgeving en verliest de controle over zichzelf. Om de situatie aan te kunnen, slaat hij op de vlucht in zijn fantasie. Mauk heeft de indianenverhalen van Winnitou en Old Shatterhand gelezen, en trekt in zijn hoofd naar het wilde westen. Hij verwijdert zichzelf uit de problemen die hem overmannen. Het doet er niet toe of die vlucht een bewuste of onbewuste keuze is. Mauk beleeft zijn verzinsels als waarheden. Als er meer Mauks rondlopen, betekent dit dan ook dat het leven van jongeren ondraaglijker wordt? Dat er meer verzonnen wordt?
Er bestaat niet zoiets als de schommelende beurskoers van de verbeelding. Die zal morgen niet beter of slechter zijn dan vandaag. Het is onmogelijk om het welbevinden van generaties exact te vergelijken met elkaar. Daarom is het ook totaal oneerlijk om de tieners van vandaag af te serveren als een verloren generatie die niet kan lezen, schrijven en rekenen. Hun onbehagen is wel degelijk reëel en verplicht ons om rekening te houden met hun ervaringen. De aandachtseconomie die onze manier van leven en denken ingrijpend heeft veranderd, levert niet alleen winnaars op die zelfredzaam en standvastig door een storm van prikkels stappen. Er zijn ook jongeren zich niet thuis voelen, meer tijd nodig hebben of intenser moeten zoeken naar hun stem.
In de roman Mauk is het niet toevallig een zorgverlener die het op zich neemt om empathisch te luisteren. Verpleegster Jenny laat Mauk zijn verhaal vertellen wanneer het getraumatiseerde jongetje een bejaarde man is geworden. Dat is veel te laat. Als we in de echte wereld iets kunnen veranderen, dan wel die slechte timing waar het personage Mauk blij mee moet zijn. Wegvluchten van jezelf leidt tot onvrijheid. Hoe meer plekken en momenten we kunnen creëren om jongeren met een crisisvraag op adem te laten komen, des te beter.
Harold Polis