welzijn & zorg

Energiezuinig armoede bestrijden

Sociaal project Papillon pakt energiearmoede duurzaam aan
28.05.2021
Foto's
Jan Locus

Eén op de vijf gezinnen in ons land kan de energiefactuur amper betalen. Een derde van die gezinnen gebruikt energieverslindende huishoudtoestellen. Dat jaagt hun energiefactuur de hoogte in en leidt tot nog meer financiële problemen. Daarom kunnen gezinnen in energiearmoede in de Westhoek energiezuinige toestellen huren via Papillon, een samenwerking tussen Samenlevingsopbouw West-Vlaanderen, OCMW’s en Bosch. Het project wordt dit jaar verder uitgerold over Vlaanderen. 

Volgens de meest recente cijfers van de Barometer Energiearmoede (2019) heeft 20% van de Belgische huishoudens moeite om hun woning van energie te voorzien. In Vlaanderen gaat het om 15%, of 135.000 gezinnen. Mensen in armoede hebben vaak geen budget om energiezuinige toestellen aan te kopen. Daarom dacht opbouwwerker Stefan Goemaere van Samenlevingsopbouw West-Vlaanderen een project uit om mensen in energiearmoede toch toegang te bieden tot zuinige toestellen. Het project werkt met een huurmodel, om zo de energie- en waterfacturen te doen dalen en energiearmoede aan te pakken.

Tien jaar zonder zorgen

Sinds 2018 kunnen 73 gezinnen uit de Westhoek 130 energiezuinige huishoudtoestellen huren voor een periode van tien jaar. Ze huren die voor ongeveer 7 euro per maand per stuk. De overheid legt daar per toestel nog 2 euro bij. “In die huurprijs is gratis levering, installatie en onderhoud inbegrepen. Ook eventuele vervanging gebeurt gratis”, zegt Stefan Goemaere die de gezinnen in de Westhoek opvolgt. “Dat maakt dat huurders tien jaar zonder zorgen zijn, want mensen met financiële problemen liggen vooral wakker van onverwachte kosten.”
“Omdat onderhoud en vervanging inbegrepen zijn, hoeven huurders niet wakker te liggen van onverwachte kosten.” “De huishoudtoestellen van Papillon hebben een A++ of A+++ label, waardoor het energieverbruik over tien jaar drastisch daalt”, zegt Goemaere. Volgens hem biedt het huren van een toestel veel voordelen. “Mensen in armoede kunnen vaak niet 700 euro in één keer neerleggen voor een toestel. Als ze op afbetaling kopen, komt daar nog intrest bij. Een renteloze Vlaamse energielening biedt voor sommigen een oplossing, maar wie schulden heeft kan daar geen beroep op doen. En de huurder kan het contract elk moment opzeggen. Als je tien jaar huurt, heb je op het einde van de rit misschien wel meer betaald dan wanneer je een nieuw toestel zou aankopen, maar daar staat veel tegenover.”

Circulaire economie

Om Papillon uit de grond te stampen klopte Goemaere aan bij BSH Home Appliances, een dochterbedrijf van Bosch. Op dat moment experimenteerde Bosch Nederland in Amsterdam immers met een gelijkaardig idee en in Nederland kunnen consumenten via BlueMovement al een Bosch-toestel huren in de plaats van er een te kopen.

Bruno Vermoesen, die bij BSH Home Appliances werkt rond circulaire economie, kwam met Goemaere in contact. Hij zag in Papillon een proefproject dat niet alleen gezinnen in armoede maar ook de eigen bedrijfsdoelstellingen dient. “Ons bedrijf werkt al jaren rond circulaire economie. Op Europees vlak is daar steeds meer aandacht voor – zowel maatschappelijk als wetgevend, denk bijvoorbeeld aan de Europese Green Deal. Consumenten willen steeds meer maatschappelijk verantwoordelijke producten. De vraag naar circulaire, beter herstelbare producten met een langere levensduur stijgt. Bosch moet die trend simpelweg volgen wil het geen marktaandeel verliezen.”
“Het economische model moest ook voor Bosch interessant zijn. Enkel zo is de toekomst van Papillon verzekerd.”“Maar circulair werken is niet zo eenvoudig. Als wij toestellen verkopen, weten we vaak niet waar ze terechtkomen als ze worden afgedankt. Als we eigenaar blijven, zoals met Papillon het geval is, kunnen we de volledige levenscyclus van onze toestellen volgen. We kunnen ook de levensduur nog verlengen door herstellingen. Achteraf kunnen we grondstoffen en materialen hergebruiken om nieuwe toestellen te produceren”, legt Bruno Vermoesen uit. “Op die manier kan Bosch heel wat ervaring opdoen met circulair werken en wordt er ook tegemoetgekomen aan de Europese regelgeving, die Bosch als producent verantwoordelijk houdt voor het afval van toestellen.”

Bosch – een multinational met een omzet van liefst 75 miljard euro – moet dan wel winst maken, maar die wordt niet uitgekeerd aan aandeelhouders. “Bosch is niet-beursgenoteerd en het merendeel van de winst gaat naar de Robert Bosch Stichting, die wereldwijd sociale en medische projecten ondersteunt. Ook de sociale dimensie van Papillon leunt dus aan bij onze filosofie”, meent Vermoesen. “Daarbij streeft Bosch ernaar CO2-neutraal te zijn, dus een project dat de strijd aanbindt met energiearmoede past perfect bij ons bedrijf. En recurring revenues, een constante stroom van inkomsten die ontstaat als je verhuurt, zijn voor een bedrijf tenslotte ook niet oninteressant.”

Dat Bosch niet louter uit liefdadigheid in het project stapte, ziet Stefan Goemaere alleen maar als een voordeel. “We wilden een economisch model uitwerken dat ook voor Bosch interessant is. Enkel op die manier is de toekomst van het project verzekerd. Bosch heeft zijn expertise, wij de onze, en we gebruiken elkaar om onze doelstellingen te realiseren.” 

Sociale, economische en ecologische verandering

Als sociaal werker zorgt Stefan Goemaere met Papillon op heel wat vlakken voor verandering. “In de eerste plaats verbetert Papillon het leven van mensen in energiearmoede. We leveren trouwens niet alleen zuinige toestellen, we geven ook tips en advies. Zo leren we mensen hun energiefactuur beter te begrijpen en kunnen ze die misschien nog verder omlaag krijgen. Of we bekijken samen hoe we de woonkwaliteit en het wooncomfort kunnen verbeteren. In feite willen we mensen als energieconsument empoweren en responsabiliseren”, zegt Goemaere.

“Daarnaast probeert Samenlevingsopbouw te wegen op het beleid. We doen armoedetoetsen voor de Vlaamse Regering, geven beleidsadvies, en ik volg de Commissie voor Leefmilieu en Energie van het Vlaams Parlement. Eigenlijk zie ik mezelf als een sociale lobbyist rond het thema energiearmoede”, lacht Goemaere. “Papillon introduceert een andere manier van denken. Energiemaatregelen om klimaatdoelstellingen te bereiken worden vaak op maat van de middenklasse ontwikkeld – denk aan zonnepanelen of een goed geïsoleerd huis. Papillon toont aan dat ze ook ingeschakeld kunnen worden om sociale problemen zoals armoede aan te pakken.”“Als een derde van de Belgen in energiearmoede twee toestellen zou huren, zou er elk jaar bijna 10.000 ton CO2 kunnen worden bespaard.”“En we hebben ook de markt voor een stuk veranderd, aangezien Bosch door ons project nu ook toestellen verhuurt, meer circulair werkt én zich ook op onze doelgroep richt”, zegt Stefan Goemaere. “Bosch had perfect voor meer vermogende consumenten kunnen kiezen, met huurprijzen die een stuk hoger zouden liggen.” 

En daar komt ook nog ecologische verandering bij. Bosch berekende dat met de 130 toestellen in de Westhoek over tien jaar een CO2-uitstoot wordt bespaard die overeenkomt met bijna 400.000 gereden autokilometers. “En het wordt pas echt interessant als het project wordt opgeschaald. Als één derde van de Belgen in energiearmoede twee toestellen zou huren, zou er per jaar bijna 10.000 ton CO2 kunnen worden bespaard”, maakt Bruno Vermoesen zich sterk.

Uitbreiding naar Vlaanderen en België

De opschaling naar Vlaanderen komt er dit jaar aan. In 2021 zullen OCMW’s via Papillon nog eens 550 energiezuinige huishoudtoestellen kunnen verhuren aan gezinnen in energiearmoede, 50 refurbished en 500 nieuwe. “Daarna evalueren we. Het is de bedoeling om het project nog verder uit te breiden naar Waalse en Brusselse gezinnen, met 2.000 tot 4.000 toestellen per jaar”, zegt Bruno Vermoesen. “Er is ook internationale aandacht voor het project binnen BSH Home Appliances, maar eerst focussen we op ons land.”

Om die uitbreiding te realiseren, moet Stefan Goemaere zijn werk voor een stuk uit handen geven. “In de Westhoek deden een collega en ik zo goed als alles zelf. Omdat dat nu niet meer kan, werkten we een model uit van sociale franchise. OCMW’s tekenen in op toestellen – zij hebben de contacten met hun cliënten, sluiten huurovereenkomsten af en ontvangen het huurgeld – en eens per jaar storten OCMW’s het geld door naar Samenlevingsopbouw, zodat wij de factuur van Bosch kunnen betalen.”

En wat er na tien jaar met de toestellen gebeurt? “Bosch-toestellen gaan gemiddeld 15 jaar mee, dus een aantal toestellen zal na tien jaar nog steeds verhuurd worden. Toestellen worden zoveel mogelijk opgeknapt en als ze niet meer geschikt zijn, worden ze uit elkaar gehaald om goede onderdelen te hergebruiken of te recycleren. Daarvoor werken we samen met ElectroSofie in Luik, een sociale onderneming vlakbij ons magazijn”, zegt Bruno Vermoesen. “Grondstoffen uit oude toestellen worden met andere woorden terug in het bedrijf geïnvesteerd en materiaalkringlopen worden zoveel mogelijk gesloten. Door Papillon, het Franse woord voor vlinder te gebruiken, verwijzen we immers naar het circulaire economiemodel van Ellen MacArthur, genaamd the butterfly.”

>> Papillon won meerdere prijzen: de Klimaattrofee van De Standaard, de bronzen Belgium Business Award for the Environment, de derde plaats voor de EHS (Environment, Health and Safety) Award van Bosch, en de Berlin Design Award 2021 in de categorie ‘Service – Maatschappij’.

‘Die koelkast en wasmachine veranderden mijn leven’

Anne-Colette is één van de gebruikers van Papillon. Ze huurt twee toestellen.

“Toen ik van een gemeubeld appartement naar een sociale woning verhuisde, had ik geen koelkast en geen wasmachine. Met mijn budget van 1.200 euro per maand lukte het niet om zo’n toestellen aan te kopen. Doordat ik geen koelkast had, kon ik geen grote inkopen doen. En de was deed ik in een wassalon, wat duur was. Want je betaalt er al snel 7 euro voor één machine en er wordt geen rekening gehouden met bijvoorbeeld weekendtarief. Doordat ik gezondheidsproblemen heb, was het ook onhandig om me telkens te verplaatsen met mijn wasgoed, zeker als ik mijn lakens moest wassen”, vertelt ze. “Sinds ik een wasmachine huur, hoef ik de deur niet meer uit en kan ik mijn energiefactuur laag houden door in het weekend te wassen. En omdat ik nu een koelkast met een vriesvak heb, kan ik grote inkopen doen en soep of overschotjes invriezen.”

Anne-Colette: “Door de tips en de zuinige toestellen die ik nu heb, kan ik mijn energie- en waterfactuur laag houden.”

Anne-Colette is niet alleen blij met de energiezuinige toestellen, maar ook met de tips die ze meekreeg om nog meer energie te besparen. “Nu trek ik bijvoorbeeld ook alle stekkers uit, behalve die van de tv, en laad ik mijn gsm ’s nachts op. En omdat het altijd even duurt vooraleer het water warm wordt, vang ik het koude water op om de planten te gieten.”

“Met de tips die ik kreeg en de goede toestellen die ik nu heb, kan ik mijn energie- en waterfactuur laag houden. En ik hoef me geen zorgen te maken over extra kosten of herstellingen. Al die dingen maken echt een verschil; niet alleen voor mijn portemonnee en comfort, maar ook voor het milieu”, besluit Anne-Colette.

Politiserend werken zit in het DNA van sociaal werk, maar wat is het juist?

Als democratische professionals dragen sociaal werkers bij aan maatschappelijke verandering. Hoe kunnen we onze samenleving het best organiseren? Over deze vraag laten sociaal werkers hun stem horen. Ze benoemen belemmeringen, stellen denkpatronen in vraag en formuleren alternatieven. Om het denken over politiserend werken te inspireren brengen Weliswaar, Sociaal.Net en Socius in het kader van #sterksociaalwerk een aantal straffe politiserende praktijken in beeld. Papillon is er daar één van.